Nấm độc tán trắng nguy hiểm như thế nào và cách nhận biết?

Nấm độc tán trắng chứa độc tố amanitin khó phân biệt với nấm ăn được, là nguyên nhân khiến nhiều người tử vong do ngộ độc nấm. Việt Nam có khoảng vài trăm loại nấm độc. Hàng năm, các vụ ngộ độc nấm vẫn xảy ra thường xuyên vì rất khó phân biệt giữa nấm độc và nấm ăn được.

Đặc điểm nhận dạng nấm độc tán trắng

Để phân biệt nấm độc với nấm ăn được, bạn thường nghe một số kinh nghiệm truyền miệng, ví dụ nấm độc là những loại nấm có màu sắc sặc sỡ, mùi hăng hoặc có tiết dịch màu trắng sữa,… Tuy nhiên, một số loại nấm độc không có những đặc điểm này và giống nấm thông thường. Điều này gây khó khăn cho việc phân biệt, chẳng hạn như những nấm độc tán trắng.

Nấm độc tán trắng tên khoa học là Amanita verna, là một trong những loài nấm thường mọc đơn lẻ hoặc thành từng cụm ở trong rừng hoặc ven rừng. Đây là loại nấm phổ biến ở Việt Nam, đặc biệt là ở rừng tre. Đặc điểm nhận dạng của những chiếc nấm tán trắng là:

• Mũ nấm: Mũ nấm có màu trắng, bề mặt nhẵn, sáng bóng. Khi nấm còn non, mũ nấm có hình tròn, hình quả trứng và bám chặt vào thân nấm. Khi nấm trưởng thành, mũ nấm dẹt hơn, khi đó đường kính khoảng 5-10cm. Khi nấm già, mép mũ nấm sẽ xệ xuống.
• Phiến nấm: Mặt dưới hay còn gọi là phiến nấm có màu trắng.
• Thân nấm: Thân nấm màu trắng, phần trên gần mũ nấm có hình vòng trông giống màng.
• Chân cuống phồng lên như củ hành và có phần gốc hình đài hoa.
• Thịt nấm: Mềm, có màu trắng, mùi thơm nên rất khó phân biệt với nấm ăn.
• Độc tố chính: Amanitin (amatoxin) có độc tính cao.

Nấm độc tán trắng mọc khá phổ biến ở Việt Nam

Nấm độc tán trắng nguy hiểm như thế nào?

Nấm tán trắng chứa một loại độc tố gọi là amanitin (amatoxin), được xếp vào loại có độc tính cao và có khả năng gây tử vong cao. Dù luộc hay sấy khô, độc tính của nấm vẫn không biến mất. Khi vào cơ thể, chất độc có thể làm tổn thương tế bào gan và dẫn đến hoại tử gan. Độc tố của nấm là amanitin được bài tiết qua nước tiểu. Nếu bà mẹ cho con bú ăn phải nấm độc, chất độc có thể bài tiết vào sữa và gây ngộ độc cho trẻ. Các triệu chứng ngộ độc nấm tán trắng bao gồm:

• 6 đến 12 giờ đầu: Đau bụng, buồn nôn, nôn và tiêu chảy liên tục gây mất nước.
• 12 đến 24 giờ tiếp theo: Đi tiểu thường xuyên hoặc ít, suy thận, suy gan, hôn mê và tử vong.

Làm gì khi bị ngộ độc nấm tán trắng?

Khi thấy người có dấu hiệu ngộ độc nấm, đặc biệt là nấm độc tán trắng, hãy ngay lập tức dùng biện pháp cơ học để gây nôn, càng sớm càng tốt, khi người bị ngộ độc còn tỉnh táo và chưa nôn nhiều. Sau đó cho uống than hoạt tính với liều 1g/kg thể trọng và uống oresol để bù nước, sau đó nhanh chóng đưa người bị ngộ độc đến bệnh viện để cấp cứu.

Trường hợp phát hiện muộn, người bệnh lên cơn co giật hoặc hôn mê thì phải đặt người bị ngộ độc nằm nghiêng sang một bên. Nếu hơi thở yếu hoặc có dấu hiệu ngừng thở phải tiến hành hô hấp nhân tạo hoặc sử dụng các phương tiện cấp cứu tại chỗ.

Trong quá trình điều trị, bệnh nhân bị ngộ độc nấm nón tán trắng không được phép rời khỏi nơi điều trị và trở về nhà vì các triệu chứng ngộ độc có thể chưa biến mất.

Cách nhận biết một số loại nấm độc khác

Nấm độc trắng hình nón (Amanita virosa)

Loại nấm này tương tự như nấm độc tán trắng. Mọc thành từng cụm hoặc đơn lẻ trong rừng và các nơi khác.

• Mũ nấm: Màu trắng, bề mặt nhẵn, khi còn non mũ nấm có hình trứng và mép không dính vào cuống. Khi trưởng thành, mũ nấm thường có hình nón, đường kính khoảng 4-10 cm.
• Phiến nấm: màu trắng.
• Cuống nấm: Màu trắng, có một vòng giống như màng ở phần trên gần mũ nấm.
• Chân cuống có hình củ hành và có đế hình đài hoa.
• Thịt nấm: Mùi khó chịu, mềm, màu trắng.
• Độc tố chính: Amanitin (amatoxin) có độc tính cao.

Nấm ô tán trắng phiến xanh (Chlorophyllum molybdites)

Nấm ô tán trắng phiến xanh gây độc thường mọc thành từng cụm hoặc đơn lẻ xung quanh chuồng bò, trên bãi cỏ, cánh đồng bắp,...

• Mũ nấm: Khi còn non có hình bán cầu dài, màu vàng nhạt, có vảy nhỏ màu nâu nhạt hoặc xám nhạt. Khi trưởng thành mũ nấm có hình ô hoặc dẹt, màu trắng, đường kính mũ từ 5-15cm. Trên bề mặt mũ nấm có vảy mỏng màu nâu, dày dần về phía đỉnh mũ.
• Phiến nấm (mặt dưới mũ nấm): Khi còn non thì màu trắng, khi về già thì màu xanh nhạt hoặc xanh xám, nấm càng già thì màu xanh càng đậm.
• Thân nấm: Màu sắc từ trắng đến nâu hoặc xám, có một vòng ở phần trên gần mũ.
• Chân cuống không có dạng hình củ và không có bao gốc, dài từ 10-30cm.
• Thịt nấm: Màu trắng.
• Độc tính thấp, chủ yếu gây rối loạn tiêu hóa.

Nấm ô tán trắng phiến xanh (Chlorophyllum molybdites)

Nấm mũ khía nâu xám (Inocybe fastigiata hoặc Inocybe rimosa)

Mọc trong rừng, nơi có nhiều lá mục và gỗ mục.

• Mũ nấm hình nón, nhọn lên trên và có các sợi tơ màu vàng đến nâu, tỏa từ đỉnh mũ đến mép mũ nấm.
• Khi già mép mũ nấm chia thành các tia rõ rệt.
• Đường kính mũ nấm 2-8cm.
• Khi còn non phiến nấm có màu hơi trắng, bám chặt vào thân nấm, khi già có màu xám hoặc màu nâu và tách khỏi thân nấm.
• Cuống nấm: Màu hơi trắng đến nâu vàng dài 3-9cm, không có vòng cuống.
• Thịt nấm: Màu trắng.
• Độc tố chính: Muscarin.

Vì vậy, để phòng ngừa ngộ độc nấm độc, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) khuyến cáo:

• Tuyệt đối không thu hái, chế biến, ăn nấm dại, nấm lạ, nấm không rõ nguồn gốc, nấm không rõ ràng về độ an toàn dù chỉ một lần.
• Phát hiện sớm các triệu chứng ngộ độc do ăn nấm (buồn nôn, nôn, đau dạ dày, tiêu chảy, nhức đầu,...) cần đến ngay bệnh viện gần nhất để cấp cứu và điều trị kịp thời.
• Ngoài ra, một số người tin rằng nấm bị côn trùng ăn không độc. Tuy nhiên, đây là quan niệm sai lầm vì độc tố nấm mốc không có tác dụng diệt côn trùng, giun, kiến ​​và ốc sên.
• Một số người cho rằng cho gia súc ăn trước nếu chúng không chết thì nấm không có độc. Điều này chỉ đúng với một số loại nấm và động vật nhất định. Nhiều loài động vật không nhạy cảm với việc ăn phải amatoxin. Ngoài ra, nấm có chứa amatoxin trung bình gây tử vong và các triệu chứng đầu tiên xuất hiện trung bình 12 giờ sau khi ăn nấm và động vật thường chết từ 5 đến 7 ngày sau khi ăn nấm.
• Ngay cả khi thử nấm bằng thìa, đũa bạc cũng không có hiệu quả vì chất độc trong nấm không làm đổi màu thìa bạc.

Nấm mũ khía nâu xám (Inocybe fastigiata hoặc Inocybe rimosa)

Nấm độc tán trắng là một trong những loại nấm thường thấy ở Việt Nam và rất khó phân biệt với nấm ăn được nên dễ ăn nhầm và ngộ độc nấm. Do đó, bạn nên ghi nhớ những đặc điểm nhận dạng các loại nấm độc trên để phòng tránh.