Sẹo là gì? Quá trình hình thành như thế nào? Nguyên nhân cụ thể

Sẹo là kết quả của quá trình lành thương, hình thành sau tổn thương da và tồn tại vĩnh viễn trên da. Trong quá trình lành vết thương, tùy khả năng hồi phục mà da để lại nhiều loại sẹo khác nhau như: sẹo lồi, sẹo lõm, sẹo co rút, sẹo phì đại, sẹo thâm,… Tuy sẹo không ảnh hưởng đến sức khỏe nhưng khiến nhiều người phiền lòng vì ảnh hưởng đến thẩm mỹ. BS.CKI Võ Thị Tường Duy, chuyên khoa Da liễu - Thẩm mỹ Da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM chia sẻ về sẹo, quá trình và nguyên nhân hình thành qua bài viết dưới đây.

Sẹo là gì?

Sẹo hình thành như là cách tự nhiên để cơ thể chữa lành sau khi mô bị mất đi, bị vết cắt hoặc bị tổn thương. Khi đó, da tự phục hồi bằng cách phát triển mô mới để kéo vết thương lại với nhau, lấp đầy những khoảng trống do vết thương tạo thành.

Bên cạnh đó, sẹo có thể gây đau và ngứa, hình dáng của sẹo phụ thuộc vào nhiều yếu tố như cơ địa, loại da, vị trí, loại vết thương, tuổi tác,… Không phải tất cả vết sẹo đều cần điều trị vì có nhiều loại sẹo sẽ mờ dần theo thời gian. (1)

Quá trình hình thành sẹo như thế nào?

Quá trình lành thương gồm 4 giai đoạn chính:

1. Giai đoạn cầm máu

Giai đoạn này chỉ diễn ra vài giây hoặc vài phút sau khi bạn bị thương. Cầm máu là giai đoạn co mạch, tạo nút tiểu cầu và hình thành cục máu đông để tránh chảy máu quá mức.

2. Giai đoạn viêm

Đến giai đoạn này, các bạch cầu di chuyển đến vị trí vết thương và loại bỏ các mảnh vỡ tế bào, vi khuẩn ra khỏi cơ thể.

Giai đoạn sưng viêm tạo ra phản ứng có lợi, giúp kiểm soát tình trạng chảy máu, ngăn ngừa nhiễm khuẩn hiệu quả.

Cần lưu ý, nếu giai đoạn này kéo dài hoặc phát triển quá mức, phản ứng này gây phù nề, sưng, đau khiến nhiều người khó chịu. Bên cạnh đó, giai đoạn phản ứng viêm kéo dài còn tác động vào quá trình lành vết thương và cơ chế hình thành sẹo làm vết thương lành lâu hơn, có nguy cơ gây ra sẹo xấu.

3. Giai đoạn tăng sinh

Nguyên bào sợi sẽ tăng sinh tại vết thương nhằm sản xuất collagen giúp kéo miệng vết thương liền lại. Tùy vào cơ địa mỗi người, quá trình sản xuất collagen diễn ra với mức độ khác nhau. Nếu collagen sản xuất không đủ sẽ gây sẹo lõm, nhưng nếu sản xuất collagen quá mức sẽ dẫn đến việc hình thành sẹo phì đại, sẹo lồi.

Ngoài ra, các mạch máu nhỏ và mao mạch cũng được hình thành để cung cấp oxy, chất dinh dưỡng giúp quá trình lành vết thương nhanh hơn. Ngược lại, khi không cung cấp đủ máu, vết thương chậm lành hoặc có thể không lành.

4. Giai đoạn tái tạo

Khi vết thương bước sang giai đoạn này, bề mặt đã liền da và khép miệng lại. Tuy vậy, việc tích tụ mô xơ gây sẹo vẫn còn diễn ra và có thể kéo dài đến 2 năm.

Các loại sẹo thường gặp

1. Sẹo lồi

Sẹo lồi có ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý, sức khỏe và thẩm mỹ của nhiều người, khiến họ tự ti trong công việc, cuộc sống.

Sẹo lồi hình thành do tăng sinh collagen quá nhiều làm các mô phát triển quá mức. Sẹo lồi có thể gặp ở mọi lứa tuổi, thường dễ phát triển ở độ tuổi 10-30 tuổi, có thể do yếu tố cơ địa trong việc hình thành sẹo lồi.

Đặc điểm dễ nhận biết của sẹo lồi là chúng nổi cộm lên, nhô hẳn so với các vùng da xung quanh. Ban đầu, khi bắt đầu hình thành, sẹo có màu đỏ hoặc đỏ tím do nhiều mạch máu dưới da. Theo thời gian, màu vết sẹo lồi nhạt bớt đi do mạch máu co lại.

Sẹo lồi có thể gây cảm giác căng cứng, ngứa, hơi đau và gây mất thẩm mỹ trầm trọng cho người gặp phải. Kích thước sẹo lồi có thể tăng dần theo thời gian bởi chúng có thể phát triển khi vết thương đã lành.

Ngoài ra, khi sẹo lồi hình thành gần khớp xương, chúng gây ảnh hưởng đến các hoạt động, sinh hoạt bình thường.

2. Sẹo lõm (rỗ)

Sẹo lõm hay còn gọi là sẹo rỗ, là loại sẹo thường gặp nhất trong các loại sẹo. Sẹo lõm được hình thành do thiếu hụt mô dưới da khiến vùng da quanh vết thương kéo xuống và tạo thành vết lõm.

Sẹo lõm có thể do mụn trứng cá hoặc vết thủy đậu, chúng được phân thành nhiều loại phụ thuộc vào hình dáng như lượn sóng, chân vuông, chân đá nhọn,…

3. Sẹo co rút (co thắt)

Loại sẹo này thường phát triển sau khi bị bỏng, sẹo co rút khiến da bị căng, co rút lại. Sẹo co rút gây khó khăn khi di chuyển, đặc biệt là khi vết sẹo ăn sâu vào cơ, dây thần kinh hoặc xuất hiện trên khớp.

4. Sẹo phì đại

Tương tự như sẹo lồi, sẹo phì đại có kích thước lớn, chúng thường có màu đỏ. Sẹo phì đại không mở rộng khỏi vùng da bị thương như sẹo lồi, Chúng được hình thành do sản sinh quá nhiều collagen tại vị trí vết thương nhưng lại không sản sinh nhiều như sẹo lồi.

Sẹo phì đại có thể phẳng và nhạt màu sau vài năm, chúng cũng sẽ gây mất thẩm mỹ và cảm giác khó chịu như nhiều loại sẹo khác.

5. Sẹo giãn

Sẹo giãn có đặc điểm là các vết rạn da, xuất hiện các vị trí da bình thường mà không hề có tổn thương trước đó. Sẹo giãn được hình thành do sự căng giãn da quá mức trong thời gian ngắn như thai nghén, tăng hoặc giảm cân quá mức, tăng hormone corticosteroid đột ngột. Sẹo giãn có thể tồn tại vĩnh viễn hoặc có thể cải thiện bằng các biện pháp can thiệp thẩm mỹ.

6. Sẹo thâm

Khi tế bào da bị tổn thương và lành lại, nếu chúng không được chăm sóc sẽ hình thành nên sẹo thâm. Tình trạng này không thể tự khỏi, có thể cần can thiệp thẩm mỹ hoặc sử dụng các sản phẩm đặc trị.

7. Sẹo phẳng/bình thường

Ban đầu, sẹo phẳng có thể hơi nhô lên nhưng loại sẹo này sẽ phẳng sau khi lành. Sẹo phẳng thường có màu hồng hoặc màu đỏ. Theo thời gian, chúng có thể trở nên sáng hơn hoặc sẫm màu hơn một chút so với vùng da xung quanh.

Nguyên nhân gây sẹo

Nguyên nhân gây sẹo chính là quá trình chữa lành của cơ thể. Khi da bị tổn thương, cơ thể tạo ra mô mới làm từ collagen để tự liền lại, các sợi collagen sẽ sửa chữa vùng da bị tổn thương và đóng lại các vết thương hở trên da. Quá trình này hình thành nên sẹo. (2)

Dấu hiệu nhận biết sẹo

Khi sẹo phát triển ở giai đoạn đầu, chúng thường có màu hồng hoặc đỏ. Theo thời gian, màu hồng nhạt dần và vết sẹo trở nên đậm hơn hoặc nhạt hơn màu da một chút. Ở những người có làn da sẫm màu, sẹo thường có màu đen tím. Đôi khi vết sẹo ngứa và có thể gây đau nhức.

Dấu hiệu dự đoán bị sẹo phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm:

• Chấn thương hở, phẫu thuật, bỏng, nhiễm trùng da hoặc mụn trứng cá nặng…
• Kích thước, mức độ nghiêm trọng và vị trí của vết thương.
• Phương pháp điều trị, xử lý vết thương như khâu hoặc băng bó.
• Tuổi tác, gen, sắc tộc và sức khỏe tổng thể của bạn.

Sẹo có thể xuất hiện ở đâu trên cơ thể?

Sẹo có thể xuất hiện ở mọi vị trí trên cơ thể.

Nếu vết sẹo xuất hiện ở vùng da hở, dễ nhìn thấy như mặt, cẳng tay, cẳng chân và vết sẹo có diện tích lớn thường sẽ ảnh hưởng xấu đến tâm lý của người bị sẹo.

Ngoài ra, khi sẹo nằm ở vùng khủy tay, chân, bàn tay, khớp ngón tay, chân,… sẽ ảnh hưởng đến khả năng vận động của khớp, có thể giảm khả năng vận động linh hoạt của bàn tay.

Chẩn đoán tình trạng sẹo bằng phương pháp nào?

Bạn có thể dễ dàng chẩn đoán hầu hết các vết sẹo bằng cách chú ý đến các vùng da đã lành sau vết thương. Ngoài ra, bạn cùng cần thăm khám với bác sĩ chuyên khoa Da liễu - Thẩm mỹ Da để đánh giá xem xét kích thước, kết cấu và màu sắc của vết sẹo để xác định loại sẹo bạn gặp phải, những ảnh hưởng của sẹo đến chất lượng cuộc sống của bạn, và nếu cần các bác sĩ sẽ tư vấn các phương pháp điều trị thích hợp

Phương pháp điều trị sẹo phụ thuộc vào loại, vị trí, nguyên nhân gây nên sẹo và thời gian bị sẹo.

Các cách điều trị sẹo phổ biến

Sẹo là tổn thương vĩnh viễn trên da, chúng có thể mờ và nhạt màu theo thời gian nhưng không thể biến mất hoàn toàn. Tùy vào loại sẹo mà bạn đang mắc phải mà có thể sử dụng 1 trong các phương pháp điều trị sẹo như:

• Tiêm corticosteroid: Tiêm trực tiếp vào vết sẹo giúp làm giảm triệu chứng đau và ngứa, làm cho chúng nhỏ hơn và phẳng hơn, nhất là với sẹo lồi và sẹo phì đại. Tuy nhiên, nhược điểm của phương pháp này là có thể cần thực hiện nhiều lần, tác dụng phụ tại chỗ, sẹo có thể tái phát lại sau 1 thời gian…
• Liệu pháp laser: Một số phương pháp điều trị bằng laser có thể làm mờ sẹo đối với các sẹo thâm. Tuy nhiên, nhược điểm của phương pháp này là cần thực hiện nhiều lần, có thể gây rối loạn sắc tố da vùng điều trị,…
• Liệu pháp lăn kim: Lăn kim là phương pháp sử dụng con lăn với rất nhiều kim nhỏ trên bề mặt, nhằm tạo ra các vi tổn thương trên da giúp kích thích sinh collagen, duy trì độ đàn hồi cho da. Phương pháp này có thể áp dụng cho các loại sẹo mụn, sẹo lõm, rạn da…
• Áp lạnh bằng nitơ lỏng: Nhằm đóng băng vết sẹo, phá vỡ các mô sẹo. Đồng thời, cải thiện tình trạng ngứa rát và kích thước sẹo.
• Phẫu thuật điều trị sẹo: Thực hiện cắt bỏ sẹo lồi nhằm làm giảm kích thước của sẹo, giúp vận động dễ dàng hơn nếu chúng làm cản trở khả năng vận động.
• Kem - Thuốc bôi trị sẹo: Phương pháp này được nhiều người áp dụng, chúng có khả năng làm phẳng, mềm, mờ sẹo hoặc ngăn không cho chúng hình thành. Phương pháp này cần được thực hiện sớm trong quá trình lành thương.
• Bóc tách đáy sẹo: Bóc tách đáy sẹo được sử dụng nhằm phá vỡ các mô sẹo dưới da. Khi thực hiện, bác sĩ đưa dụng cụ tách đáy sẹo vào dưới vết sẹo để nới lỏng, phá vỡ các sợi kết nối giữa sẹo và mô bên dưới da giúp giải phóng đáy sẹo, làm đáy sẹo lồi tự nhiên, giúp da phục hồi.

Tuy nhiên, để xác định phương pháp điều trị thích hợp nhất, bạn cần đi khám với bác sĩ chuyên khoa Da liễu - Thẩm mỹ Da để được tư vấn, xác định loại sẹo và cách điều trị tối ưu.

Biện pháp ngăn ngừa sẹo

• Khám và điều trị với Bác sĩ chuyên khoa Da liễu - Thẩm mỹ Da: Nếu nghi ngờ vết thương để lại sẹo, bạn nên đi khám. 1 số vết thương cần phải khâu hoặc băng lại để giúp da nhanh lành hơn, điều này có thể giảm thiểu hình thành sẹo xấu. Ngoài ra, tùy vào vị trí và loại vết thương, bạn có thể dùng thuốc kháng sinh hoặc thuốc bôi để ngăn ngừa nhiễm trùng.
• Làm sạch vết thương: Sau khi bị thương, bạn nên vệ sinh vết thương, làm sạch bụi bẩn, máu khô rồi sát khuẩn và băng vết thương lại không cho vi khuẩn xâm nhập giúp ngăn ngừa sẹo xấu.
• Tránh ánh nắng mặt trời: Bảo vệ vết sẹo bằng cách che lại hoặc sử dụng kem chống nắng giúp ngăn ngừa sẹo bị tăng sắc tố.
• Duy trì chế độ dinh dưỡng: Nếu cơ thể không đủ vitamin D hoặc C có thể ảnh hưởng đến vết sẹo. Bạn cần bổ sung đủ lượng vitamin và protein trong chế độ ăn uống giúp da tái tạo nhanh hơn.

Những câu hỏi liên quan

1. Sẹo có tự hết không?

Sẹo không thể tự hết nhưng có thể mờ dần theo thời gian và không ảnh hưởng đến sức khỏe. Vết sẹo thay đổi thế nào tùy thuộc vào vị trí, kích thước và loại sẹo.

Tuy nhiên, có một số loại sẹo gây nên nhiều vấn đề sau vài tháng hoặc vài năm. Khi các đầu dây thần kinh phát triển trở lại, sẹo gây đau hoặc ngứa. Ngoài ra, ung thư da cũng có thể phát triển ở các vết sẹo, đặc biệt là vết sẹo bỏng. Để phòng ngừa ung thư da, bạn nên che vết sẹo và bôi kem chống nắng.

2. Sẹo có thể chữa khỏi không?

Một số phương pháp điều trị có thể giúp vết sẹo nhỏ, mờ và ít thấy hơn. Hiệu quả của việc điều trị phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm:

• Loại, vị trí và kích thước của sẹo.
• Tuổi tác của bạn và thời gian xuất hiện sẹo.
• Loại vết sẹo có khiến bạn đau đớn hay ảnh hưởng đến khả năng di chuyển của bạn hay không.

3. Chi phí điều trị sẹo có đắt không?

Chi phí điều trị sẹo phụ thuộc vào phương pháp và cơ sở điều trị. Khi có nhu cầu điều trị sẹo, bạn nên tìm đến các cơ sở chuyên khoa để được khám và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Chuyên khoa Da liễu - Thẩm mỹ Da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM quy tụ đội ngũ bác sĩ giỏi, giàu kinh nghiệm, đồng thời trang bị máy móc hiện đại, luôn cập nhật kỹ thuật hiện đại để điều trị sẹo và các bệnh lý khác.

Sẹo khiến nhiều người tự ti trong công việc và cuộc sống. Nhiều phương pháp, công nghệ hiện đại giúp sẹo mờ và ít được chú ý hơn. Chuyên khoa Da liễu - Thẩm mỹ Da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM với đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm, máy móc hiện đại sẽ giúp bạn khám, điều trị các vấn đề về sẹo hiệu quả.